Simo Sosia
|
| Si. Vos istaec intro auferte: abite.++Sosia, |
| ades dum: paucis te volo. So. dictum puta: |
| nempe ut curentur recte haec? Si. immo aliud. So.
quid est |
30 |
| quod tibi mea ars efficere hoc possit amplius? |
| Si. nil istac opus est arte ad hanc rem quam paro, |
| sed eis quas semper in te intellexi sitas, |
| fide et taciturnitate. So. exspecto quid velis. |
| Si. ego postquam te emi, a parvolo ut semper tibi |
35 |
| apud me iusta et clemens fuerit servitus |
| scis. feci ex servo ut esses libertus mihi, |
| propterea quod servibas liberaliter: |
| quod habui summum pretium persolvi tibi. |
| So. in memoria habeo. Si. haud muto factum.
So. gaudeo |
40 |
| si tibi quid feci aut facio quod placeat, Simo, |
| et id gratum f<ui>sse advorsum te habeo gratiam. |
| sed hoc mihi molestumst; nam istaec commemoratio |
| quasi exprobratiost inmemoris benefici. |
| quin tu uno verbo dic quid est quod me velis. |
45 |
| Si. ita faciam. hoc primum in hac re praedico tibi: |
| quas credis esse has non sunt verae nuptiae. |
| So. quor simulas igitur? Si. rem omnem
a principio audies: |
| <eo> pacto et gnati vitam et consilium meum |
| cognosces et quid facere in hac re te velim. |
50 |
| nam is postquam excessit ex ephebis, Sosia, <et> |
| ~liberius vivendi fuit potestas~ (nam antea |
| qui scire posses aut ingenium noscere, |
| dum aetas metus magister prohibebant? So. itast.) |
| Si. quod plerique omnes faciunt adulescentuli, |
55 |
| ut animum ad aliquod studium adiungant, aut equos |
| alere aut canes ad venandum aut ad philosophos, |
| horum ille nil egregie praeter cetera |
| studebat et tamen omnia haec mediocriter. |
| gaudebam. So. non iniuria; nam id arbitror |
60 |
| adprime in vita esse utile, ut nequid nimis. |
| Si. sic vita erat: facile omnis perferre ac pati; |
| cum quibus erat quomque una is sese dedere, |
| <eo>rum obsequi studiis, adversus nemini, |
| numquam praeponens se illis; ita ut facillume |
65 |
| sine invidia laudem invenias et amicos pares. |
| So. sapienter vitam instituit; namque hoc tempore |
| obsequium amicos, veritas odium parit. |
| Si. interea mulier quaedam abhinc triennium |
| ex Andro commigravit huc viciniae, |
70 |
| inopia et cognatorum neglegentia |
| coacta, egregia forma atque aetate integra. |
| So. ei, vereor nequid Andria adportet mali! |
| Si. primo haec pudice vitam parce ac duriter |
| agebat, lana ac tela victum quaeritans; |
75 |
| sed postquam amans accessit pretium pollicens |
| unus et item alter, ita ut ingeniumst omnium |
| hominum ab labore proclive ad lubidinem, |
| accepit condicionem, de(h)inc quaestum occipit. |
| qui tum illam amabant forte, ita ut fit, filium |
80 |
| perduxere illuc, secum ut una esset, meum. |
| egomet continuo mecum "certe captus est: |
| habet". observabam mane illorum servolos |
| venientis aut abeuntis: rogitabam "heus puer, |
| dic sodes, quis heri Chrysidem habuit?" nam Andriae |
85 |
| illi id erat nomen. So. teneo. Si. Phaedrum
aut Cliniam |
| dicebant aut Niceratum; ~nam i tres tum simul~ |
| amabant. "eho quid Pamphilus?" "quid? symbolam |
| dedit, cenavit." gaudebam. item alio die |
| quaerebam: comperibam nil ad Pamphilum |
90 |
| quicquam attinere. enimvero spectatum satis |
| putabam et magnum exemplum continentiae; |
| nam qui cum ingeniis conflictatur ei(u)s modi |
| neque commovetur animus in ea re tamen, |
| scias posse habere iam ipsum s<uae> vitae modum. |
95 |
| quom id mihi placebat tum uno ore omnes omnia |
| bona dicere et laudare fortunas meas, |
| qui gnatum haberem tali ingenio praeditum. |
| quid verbis opus est? hac fama inpulsus Chremes |
| ultro ad me venit, unicam gnatam suam |
100 |
| cum dote summa filio uxorem ut daret. |
| placuit: despondi. hic nuptiis dictust dies. |
| So. quid obstat quor non verae fiant? Si.
audies. |
| ferme in diebu' paucis quibus haec acta sunt |
| Chrysis vicina haec moritur. So. o factum bene! |
105 |
| beasti; <ei> metui a Chryside. Si. ibi tum filius |
| cum illis qui amabant Chrysidem una aderat frequens; |
| curabat una funu'; tristis interim, |
| nonnumquam conlacrumabat. placuit tum id mihi. |
| sic cogitabam "hic parvae consuetudinis |
110 |
| causa huiu' mortem tam fert familiariter: |
| quid si ipse amasset? quid hic mihi faciet patri?" |
| haec ego putabam esse omnia humani ingeni |
| mansuetique animi officia. quid multis moror? |
| egomet quoque eiu' causa in funus prodeo, |
115 |
| nil suspicans etiam mali. So. hem quid id est? Si.
scies. |
| ecfertur; imus. interea inter mulieres |
| quae ibi aderant forte unam aspicio adulescentulam |
| forma . . So. bona fortasse. Si. et voltu,
Sosia, |
| adeo modesto, adeo venusto ut nil supra. |
120 |
| quia tum mihi lamentari praeter ceteras |
| visast et quia erat forma praeter ceteras |
| honesta ac liberali, accedo ad pedisequas, |
| quae sit rogo: sororem esse aiunt Chrysidis. |
| percussit ilico animum. attat hoc illud est, |
125 |
| hinc illae lacrumae, haec illast misericordia. |
| So. quam timeo quorsum evadas! Si. funus
interim |
| procedit: sequimur; ad sepulcrum venimus; |
| in ignem inpositast; fletur. interea haec soror |
| quam dixi ad flammam accessit inprudentius, |
130 |
| sati' cum periclo. ibi tum exanimatus Pamphilus |
| bene dissimulatum amorem et celatum indicat: |
| adcurrit; mediam mulierem complectitur: |
| "mea Glycerium," inquit "quid agis? quor te is perditum?" |
| tum illa, ut consuetum facile amorem cerneres, |
135 |
| reiecit se in eum flens quam familiariter! |
| So. quid ais? Si. redeo inde iratus atque
aegre ferens; |
| nec satis ad obiurgandum causae. diceret |
| "quid feci? quid commerui aut peccavi, pater? |
| quae sese in ignem inicere voluit, prohibui |
140 |
| servavi." honesta oratiost. So. recte putas; |
| nam si illum obiurges vitae qui auxilium tulit, |
| quid facias illi qui dederit damnum aut malum? |
| Si. venit Chremes postridie ad me clamitans: |
| indignum facinu'; comperisse Pamphilum |
145 |
| pro uxore habere hanc peregrinam. ego illud sedulo |
| negare factum. ille instat factum. denique |
| ita tum discedo ab illo, ut qui se filiam |
| neget daturum. So. non tu ibi gnatum . . ? Si.
ne haec quidem |
| sati' vehemens causa ad obiurgandum. So. qui? cedo. |
150 |
| Si. "tute ipse his rebu' finem praescripsti, pater: |
| prope adest quom alieno more vivendumst mihi: |
| sine nunc meo me vivere interea modo." |
| So. qui igitur relictus est obiurgandi locus? |
| Si. si propter amorem uxorem nolet ducere: |
155 |
| ea primum ab illo animum advortenda iniuriast; |
| et nunc id operam do, ut per falsas nuptias |
| vera obiurgandi causa sit, si deneget; |
| simul sceleratu' Davo' siquid consili |
| habet, ut consumat nunc quom nil obsint doli; |
160 |
| quem ego credo manibu' pedibu'que obnixe omnia |
| facturum, magis id adeo mihi ut incommodet |
| quam ut obsequatur gnato. So. quapropter? Si.
rogas? |
| mala mens, malus animu'. quem quidem ego si sensero . . |
| sed quid opust verbis? sin eveniat quod volo, |
165 |
| in Pamphilo ut nil sit morae, restat Chremes |
| cui mi expurgandus est: et spero confore. |
| nunc tuomst officium has bene ut adsimules nuptias, |
| perterrefacias Davom, observes filium |
| quid agat, quid cum illo consili captet. So. sat est: |
170 |
| curabo. Si. eamu' nunciam intro: i prae, sequar. |
Simo Davos
|
| Si. Non dubiumst quin uxorem nolit filius; |
| ita Davom modo timere sensi, ubi nuptias |
| futuras esse audivit. sed ipse exit foras. |
| Da. mirabar hoc si sic abiret et eri semper lenitas |
175 |
| verebar quorsum evaderet. |
| qui postquam audierat non datum iri filio uxorem suo, |
| numquam quoiquam nostrum verbum fecit neque id aegre tulit. |
| Si. at nunc faciet neque, ut opinor, sine tuo magno malo. |
| Da. id voluit nos sic necopinantis duci falso gaudio, |
180 |
| sperantis iam amoto metu, interoscitantis opprimi, |
| ne esset spatium cogitandi ad disturbandas nuptias: |
| astute. Si. carnufex quae loquitur? Da.
erus est neque provideram. |
| Si. Dave. Da. hem quid est? Si.
eho dum ad me. Da. quid hic volt? |
| Si. quid ais? Da. qua de re? Si.
rogas? |
| m<eu>m gnatum rumor est amare. Da. id populu' curat
scilicet. |
185 |
| Si. hoccin agis an non? Da. ego vero istuc.
Si. sed nunc ea me exquirere |
| iniqui patris est; nam quod ant(e)hac fecit nil ad me attinet. |
| dum tempus ad eam rem tulit, sivi animum ut expleret suom; |
| nunc hic d<ie>s aliam vitam defert, alios mores postulat: |
| de(h)inc postulo sive aequomst te oro, Dave, ut redeat iam in viam. |
190 |
| hoc quid sit? omnes qui amant graviter sibi dari uxorem ferunt. |
| Da. ita aiunt. Si. tum siquis magistrum
cepit ad eam rem inprobum, |
| ipsum animum aegrotum ad deteriorem partem plerumque adplicat. |
| Da. non hercle intellego. Si. non? hem.
Da. non: Davo' sum, non Oedipus. |
| Si. nempe ergo aperte vis quae restant me loqui? Da.
sane quidem. |
195 |
| Si. si sensero hodie quicquam in his te nuptiis |
| fallaciae conari quo fiant minus, |
| aut velle in <ea> re ostendi quam sis callidus, |
| verberibu' caesum te in pistrinum, Dave, dedam usque ad necem, |
| ea lege atque omine ut, si te inde exemerim, ego pro te molam. |
200 |
| quid, hoc intellexti[n]? an nondum etiam ne hoc quidem? Da.
immo callide: |
| ita aperte ipsam rem modo locutu's, nil circum itione usus es. |
| Si. ubivis faciliu' passu' sim quam in hac re me deludier. |
| Da. bona verba, quaeso! Si. inrides? nil
me falli'. sed dico tibi: |
| ne temere facias; neque tu haud dicas tibi non praedictum: cave! |
205 |
Davos
|
| Enimvero, Dave, nil locist segnitiae neque socordiae, |
| quantum intellexi modo senis sententiam de nuptiis: |
| quae si non astu providentur, me aut erum pessum dabunt. |
| nec quid agam certumst, Pamphilumne adiutem an auscultem seni. |
| si illum relinquo, ei(u)s vitae timeo; sin opitulor, hui(u)s minas, |
210 |
| quoi verba dare difficilest: primum iam de amore hoc comperit; |
| me infensu' servat nequam faciam in nuptiis fallaciam. |
| si senserit, perii: aut si lubitum fuerit, causam ceperit |
| quo iure quaque iniuria praecipitem [me] in pistrinum dabit. |
| ad haec mala hoc mi accedit etiam: haec Andria, |
215 |
| si[ve] ista uxor sive amicast, gravida e Pamphilost. |
| audireque <eo>rumst operae pretium audaciam |
| (nam inceptiost amentium, haud amantium): |
| quidquid peperisset decreverunt tollere. |
| et fingunt quandam inter se nunc fallaciam |
220 |
| civem Atticam esse hanc: "fuit olim quidam senex |
| mercator; navim is fregit apud Andrum insulam; |
| is obiit mortem." ibi tum hanc eiectam Chrysidis |
| patrem recepisse orbam parvam. fabulae! |
| miquidem hercle non fit veri simile; atque ipsis commentum placet. |
225 |
| sed Mysis ab ea egreditur. at ego hinc me ad forum ut |
| conveniam Pamphilum, ne de hac re pater inprudentem opprimat. |
Mysis
|
| Audivi, Archylis, iamdudum: Lesbiam adduci iubes. |
| sane pol illa temulentast mulier et temeraria |
| nec sati' digna quoi committas primo partu mulierem. |
230 |
| tamen eam adducam? inportunitatem spectate aniculae |
| quia compotrix eius est. di, date facultatem obsecro |
| huic pariundi atque illi in aliis potiu' peccandi locum. |
| sed quidnam Pamphilum exanimatum video? vereor quid siet. |
| opperiar, ut sciam num quid nam haec turba tristitiae adferat. |
235 |
Pamphilvs Mysis
|
| Pa. Hoccinest humanum factu aut inceptu? hoccin[est]
officium patris? |
| My. quid illud est? Pa. pro d<eu>m fidem
quid est, si haec non contumeliast? |
| uxorem decrerat dare sese mi hodie: nonne oportuit |
| praescisse me ante? nonne priu' communicatum oportuit? |
| My. miseram me, quod verbum audio! |
240 |
| Pa. quid? Chremes, qui denegarat se commissurum mihi |
| gnatam s<ua>m uxorem, id mutavit quia me inmutatum videt? |
| itane obstinate operam dat ut me a Glycerio miserum abstrahat? |
| quod si fit pereo funditus. |
| adeon hominem esse invenustum aut infelicem quemquam ut ego sum! |
245 |
| pro deum atque hominum fidem! |
| nullon ego Chremeti' pacto adfinitatem effugere potero? |
| quot modis contemptu' spretu'! facta transacta omnia. hem |
| repudiatu' repetor. quam ob rem? nisi si id est quod suspicor: |
| aliquid monstri alunt: ea quoniam nemini obtrudi potest, |
250 |
| itur ad me. My. oratio haec me miseram exanimavit metu. |
| Pa. nam quid ego dicam de patre? ah |
| tantamne rem tam neglegenter agere! praeteriens modo |
| mi apud forum "uxor tibi ducendast, Pamphile, hodie" inquit: "para, |
| abi domum." id mihi visust dicere "abi cito ac suspende te." |
255 |
| obstipui. censen me verbum potuisse ullum proloqui? aut |
| ullam causam, ineptam saltem falsam iniquam? obmutui. |
| quod si ego rescissem id priu', quid facerem siquis nunc me roget: |
| aliquid facerem ut hoc ne facerem. sed nunc quid primum exsequar? |
| tot me inpediunt curae, quae meum animum divorsae trahunt: |
260 |
| amor, misericordia huiu', nuptiarum sollicitatio, |
| tum patri' pudor, qui me tam leni passus est animo usque adhuc |
| quae m<eo> quomque animo lubitumst facere. <ei>ne ego ut advorser?
ei mihi! |
| incertumst quid agam. My. misera timeo "incertum" hoc
quorsus accidat. |
| sed nunc peropust aut hunc cum ipsa aut de illa aliquid me advorsum
hunc loqui: |
265 |
| dum in dubiost animu', paullo momento huc vel illuc impellitur. |
| Pa. quis hic loquitur? Mysis, salve. My.
o salve, Pamphile. Pa. quid agit? My. rogas? |
| laborat e dolore atque ex hoc misera sollicitast, diem |
| quia olim in hunc sunt constitutae nuptiae. tum autem hoc timet, |
| ne deseras se. Pa. hem egone istuc conari queam? |
270 |
| egon propter me illam decipi miseram sinam, |
| quae mihi suom animum atque omnem vitam credidit, |
| quam ego animo egregie caram pro uxore habuerim? |
| bene et pudice ei(u)s doctum atque eductum sinam |
| coactum egestate ingenium inmutarier? |
275 |
| non faciam. My. haud verear si in te solo sit situm; |
| sed vim ut queas ferre. Pa. adeon me ignavom putas, |
| adeon porro ingratum aut inhumanum aut ferum, |
| ut neque me consuetudo neque amor neque pudor |
| commoveat neque commoneat ut servem fidem? |
280 |
| My. unum hoc scio, hanc meritam esse ut memor esses sui. |
| Pa. memor essem? o Mysis Mysis, etiam nunc mihi |
| scripta illa dicta sunt in animo Chrysidis |
| de Glycerio. iam ferme moriens me vocat: |
| accessi; vos semotae: nos soli: incipit |
285 |
| "mi Pamphile, huiu' formam atque aetatem vides, |
| nec clam te est quam illi nunc utraeque inutiles |
| et ad pudicitiam et ad rem tutandam sient. |
| quod ego per hanc te dexteram [oro] et genium tuom, |
| per tuam fidem perque huiu' solitudinem |
290 |
| te obtestor ne abs te hanc segreges neu deseras. |
| si te in germani fratri' dilexi loco |
| sive haec te solum semper fecit maxumi |
| seu tibi morigera fuit in rebus omnibus, |
| te isti virum do, amicum tutorem patrem; |
295 |
| bona nostra haec tibi permitto et tuae mando fide[i]." |
| hanc mi in manum dat; mors continuo ipsam occupat. |
| accepi: acceptam servabo. My. ita spero quidem. |
| Pa. sed quor tu abis ab illa? My. obstetricem
accerso. Pa. propera. atque audin? |
| verbum unum cave de nuptiis, ne ad morbum hoc etiam . . My.
teneo. |
300 |